Wykwalifikowany rzemieślnik czy racjonalny filozof? – o roli współczesnego prawnika

Prestiż społeczny, ciekawa kariera i wysokie zarobki – przeważnie takie jest potoczne wyobrażenie o zawodzie prawnika. Jednocześnie reputacja profesji prawniczej jest obecnie na dosyć niskim poziomie, przez co na aktualności zyskuje pogląd George’a Bernarda Shawa, że „jeśli każdy zawód jest konspiracją przeciw laikom, to prawników należałoby uznać za największych konspirantów”[1]. Współcześni prawnicy coraz bardziej upodabniają się do siebie nie tylko pod względem ubioru, stylu bycia i poziomu życia, ale również w sposobie myślenia i argumentacji, który często bywa niezrozumiały dla przeciętnego człowieka. Niewątpliwie argumentacyjny model stosowania prawa wiąże się z koniecznością wzięcia przez prawników odpowiedzialności za składane przez nich deklaracje oraz za słowo, zarówno to wypowiedziane przed sądem bądź w stosunku do klienta, jak również i napisane, na przykład w piśmie procesowym. Aby w pełni uczestniczyć w dyskursie oraz zajmować określone stanowisko w danej sprawie i skutecznie je popierać, na przykład przed sądem, każdy prawnik musi być świadomy wagi roli, którą odgrywa w społeczeństwie oraz znaczenia słów, jakie wypowiada, w tym konsekwencji obietnic, które składa swojemu klientowi.

Nie ma wątpliwości, że aby współczesny prawnik dobrze wykonywał swój zawód, musi mieć bardzo dużą wiedzę i umiejętności związane z techniką dekodowania norm z przepisów prawnych, zasadami wykładni, czy też argumentacją prawniczą. W tym znaczeniu „zawód prawniczy” oznacza pewien fach, profesję. Jednakże wiedza prawnicza nie jest i nigdy nie będzie zupełna, ponieważ przedmiotem regulacji prawnych jest życie społeczeństwa jako zmienny w czasie całokształt zjawisk i procesów społecznych, gospodarczych i kulturalnych. Zadaniem prawnika jest subsumpcja określonych przepisów prawnych do danego stanu faktycznego, która jednak nie zakłada z góry jednego, właściwego rozwiązania. W kontekście kształtowania się europejskiej przestrzeni prawnej, zadaniem współczesnych prawników jest nie tylko posiadanie szerokiej wiedzy z zakresu prawa Unii Europejskiej i porządków prawnych poszczególnych państw członkowskich, ale również umiejętna interpretacja przepisów, uwzględniająca ich szeroki kontekst systemowy.

W związku z powyższym, od prawnika trzeba wymagać więcej niż od rzemieślnika nawet najlepszego w swojej profesji, ponieważ wykonywanie zawodu prawnika wymaga rozwijania przestrzeni intelektualnej, ciągłego dokształcania się i uzupełniania wiedzy w przedmiocie regulacji prawnych. Na pewno specjalizacja na rynku usług prawnych w obecnych czasach jest potrzebna, ale z pewnością nie jest wystarczająca. Ważne jest przyswajanie sobie przez prawnika nowych metod rozumienia i wykładni prawa, wzbogacanie wiedzy o świecie wartości (nie tylko prawnych) i świecie idei, a więc kształtowanie umiejętności i kompetencji przypisywanych filozofowi. Rację należy przyznać Wacławowi Komarnickiemu, który ponad siedemdziesiąt lat temu wypowiedział wciąż aktualne słowa: „Chcąc rozumieć prawo, chcąc wniknąć w jego ducha, trzeba znać i rozumieć społeczeństwo, którego życiem ma prawo to rządzić, znać warunki, w których żyje ono. Musi więc prawnik uwzględniać zarówno podłoże historyczne, psychologiczne, moralne, ekonomiczne danego środowiska. Musi rozumieć tendencje rozwojowe. Wtedy będzie on tworzył lub stosował prawo świadomie, nie bezdusznie, wyjdzie poza rutynę, nie będzie hamował życia, lecz zaspokajał wysuwane przez nie postulaty”[2].

W tym kontekście warto przypomnieć rzymską premię: ius est ars boni et aequi i   stwierdzić, że dobry prawnik to ten trudniący się sztuką stasowania zasad dobra i sprawiedliwości, solidnie wyszkolony w prawniczym rzemiośle, ale jednocześnie – w celu poszukiwania nowych rozwiązań w gąszczu regulacji prawnych – potrafiący myśleć jak filozof i dostrzegający złożoność życia społecznego.

Podsumowując, zwiększanie roli prawa i jego obecności w życiu współczesnego człowieka i społeczeństwa otwiera pole dla pełnienia przez prawnika swoistej misji społecznej. W obecnych czasach potrzeba prawnika nie tylko kompetentnego pod względem merytorycznym, ale także świadomego, że jego praktyka może unaocznić aktualnie występujące problemy społeczne, gospodarcze czy też polityczne, a przez to nawet zmienić treść istniejących przepisów prawnych. Współczesny prawnik powinien być więc odważny, szanować zasady etyki prawniczej oraz być gotowy do ponoszenia odpowiedzialności za konsekwencje swoich decyzji przed państwem i społeczeństwem, a przede wszystkim przed samym sobą.

Iwona Miedzińska, laureatka konkursu „NIECH CIĘ ZOBACZĄ POTENCJALNI PRACODAWCY”